Η αρχαιολογική έκθεση με τίτλο “Ιστορίες για το αθέατο νερό” – Σταθμός του Μετρό Δημοτικό Θέατρο, Πειραιάς.
Η διαδικασία παραγωγής του μουσειολογικού αφηγήματος της έκθεσης, αλλά και η αναζήτηση της μουσειογραφικής λύσης αντιμετώπισε την ιδιαίτερη πρόκληση του εγχειρήματος, δηλαδή την προσπάθεια να ενσωματωθεί μια μουσειακή έκθεση σε ένα πολυσύχναστο και πολύβουο χώρο. Ακολούθως, ο σχεδιασμός της έκθεσης βασίστηκε σε τρεις άξονες: τη δημόσια πρόσβαση με την κατανομή των εκθεσιακών ενοτήτων σε χώρους που προηγούνται της έκδοσης εισιτηρίων, προσβάσιμους στο επιβατικό και μη κοινό, τον ειδικό σχεδιασμό και την τοποθέτηση του εποπτικού υλικού σύμφωνα με την πιθανότητα τυχαίας ή μεμονωμένης προσπέλασης από κάθε ενότητα και την βέλτιστη οπτική ανάγνωση και διασύνδεση των ενοτήτων που θα εξασφαλίζουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα πρόσληψης του περιεχομένου ως ένα ολοκληρωμένο χωρικά και εννοιολογικά σύνολο.
Νοηματικός – Μουσειολογικός Σχεδιασμός
Στη συγκρότηση της κεντρικής μουσειολογικής ιδέας που θέλει να αναδείξει τη σημασία του νερού ως κοινωνικού αγαθού και παράλληλα ως πεδίου ανάπτυξης τεχνολογικής καινοτομίας, οδήγησε η μελέτη των ανασκαφικών δεδομένων σε συνδυασμό με τις δυνατότητες ενσωμάτωσης του διαθέσιμου εκθεσιακού υλικού στο χώρο του σταθμού. Η κεντρική ιδέα υπήρξε και η αφετηρία για τη σύνθεση του μουσειολογικού σκεπτικού: «H σύνδεση της διαχείρισης του νερού με την ιστορική και κοινωνική εξέλιξη της πόλης του Πειραιά από τα Κλασικά χρόνια έως την Ύστερη αρχαιότητα». Σε αυτό το νοηματικό πλαίσιο, βασικοί άξονες για την παραγωγή της εκθεσιακής αφήγησης είναι αφενός η εξέλιξη της τεχνολογίας του υδρευτικού συστήματος και αφετέρου η οικιστική και πολεοδομική ανάπτυξη της πόλης ιδωμένης σε συνάρτηση με τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. Ο συνδετικός κρίκος της νοηματικής πορείας είναι η ζωτική αξία του νερού ως αναγκαία προϋπόθεση της διαβίωσης, αλλά και κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας διαχρονικά.
Η παρουσίαση του συστήματος υδροδότησης της αρχαίας πόλης αναπτύσσεται σε πέντε θεματικές ενότητες που ανιχνεύουν τις αθέατες υδάτινες διαδρομές και αφηγούνται ιστορίες για τη λειτουργία της πόλης.
Τα ανασκαφικά δεδομένα που παρουσιάζονται προέρχονται από δύο αλληλοσυμπληρούμενες πηγές, τα οικιστικά κατάλοιπα και τις υπόγειες κατασκευές ύδρευσης. Τα ίχνη των αρχιτεκτονικών δομών, από τη µία πλευρά, µας οδηγούν στην ανάλυση και την ανασύνθεση της εικόνας του πειραϊκού αστικού τοπίου. Τα πηγάδια και οι δεξαμενές, από την άλλη, µαζί µε τα αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν καλυµµένα µε λάσπη στο εσωτερικό τους, µας μεταφέρουν, σαν «χρονοκάψουλες», ιστορίες για τη χρήση των ίδιων των υπόγειων κατασκευών και την καθημερινή ζωή των κατοίκων.
Οι πέντε θεματικές ενότητες υποστηρίζονται από τέσσερις βασικούς εκθεσιακούς τύπους:
-Την έκθεση αντιγράφων των συστημάτων άντλησης, συλλογής και μεταφοράς νερού, όπως εξελίχθηκαν από την ίδρυση της πόλης τον 5ο αι. π.Χ. έως τη ρωμαϊκή περίοδο (ενότητες 1 και 2)
-Την έκθεση πρωτότυπων εκθεμάτων που σχετίζονται με τον τρόπο διαμόρφωσης και λειτουργίας μιας πειραϊκής οικίας σε σχέση με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της πόλης. Το κεντρικό έκθεμα τοποθετήθηκε κάτω από γυάλινο δάπεδο της υπόγειας διάβασης. Πρόκειται για την ανασύσταση ενός ανδρώνα κλασικής οικίας που αποκαλύφθηκε στη σωστική ανασκαφή κατά την κατασκευή του Φρέατος Δεληγιάννη και το οποίο αποσπάστηκε και συντηρήθηκε για το σκοπό αυτό. Περιλαμβάνει ένα βοτσαλωτό δάπεδο, περιμετρικό δάπεδο από ασβεστοκονίαμα και δύο περιμετρικούς τοίχους. Η κάτοψη του σπιτιού συμπληρώνεται με την αναπαράσταση τμήματος της αυλής, του κύριου χώρου των καθημερινών λειτουργιών της κατοικίας, αλλά και, παράλληλα, χώρου πρόσβασης στο νερό. Η «σκηνογραφία» υπηρετεί το μουσειολογικό σκεπτικό για τη δημιουργία ενός ζωντανού χώρου όπου ο διερχόμενος θα παρακολουθεί ένα καθημερινό στιγμιότυπο μέσα από αυθεντικά αντικείμενα: δίπλα στο μαρμάρινο στόμιο πηγαδιού της αυλής, τα σκεύη άντλησης και μεταφοράς, ένας μυλόλιθος και ένα γουδί συνθέτουν μία σκηνή της τροφοπαραγωγικής διαδικασίας. (Ενότητα 3)
-Την παρουσίαση της χρήσης του νερού στην καθημερινή ζωή των αρχαίων κατοίκων του Πειραιά με ψηφιακά εκθέματα. Σε videowall προβάλλονται μορφές από την αρχαία εικονογραφία σε ανθρώπινη κλίμακα και σε διάδραση με σκηνικά που μεταβάλλονται παραπέμποντας στην εκάστοτε δραστηριότητα. (ενότητα 4)
-Η αφήγηση ολοκληρώνεται με το εποπτικό υλικό που πλαισιώνει την κατά χώραν ανάδειξη της διατηρούμενης δεξαμενής 27, στο επίπεδο της πλατείας Αγ. Κωνσταντίνου, πλησίον της κεντρικής εισόδου του σταθμού (ενότητα 5).
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ ΝΗΣΩΝ
Διεύθυνση – Γενική εποπτεία
Στέλλα Χρυσουλάκη
Μουσειολογικός σχεδιασμός – Επιμέλεια
Δώρα Ευαγγέλου
Αρχαιολογική τεκμηρίωση
Παναγιώτης Κουτής
Γιώργος Πέππας
Αρχιτεκτονικές απεικονίσεις
Αιμίλιος Μπεντερμάχερ-Γερούσης
Συντήρηση αρχαιολογικών ευρημάτων
Επιβλέπουσα: Τατιάνα Παναγοπούλου
Συντηρητές: Λάζαρος Βαλσαμής, Γιάννης Καλασαρίνης, Νίκος Καρανικόλας,
Ειρήνη Καρπάθιου, Χριστίνα Λυγγοπούλου, Φωτεινή Μπρόφα
Μουσειογραφική μελέτη
Σπύρος Νάσαινας
Δέσποινα Τσάφου
Μελέτη ανάδειξης αρχαίας δεξαμενής και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός φωτισμού οροφής
ΤΕΤΡΑΓΚΟΝ Α.Ε, Ηλίας Παπαδόπουλος
Μελέτη αποκατάστασης ιστορικής πλατείας
Βασίλης Κρητικός
Μελέτη εκθεσιακού φωτισμού
Ματίνα Μαγκλάρα
Γραφιστικός σχεδιασμός
Ακριβή Αναγνωστάκη
Βίντεο
Παναγιώτης Τσιμπιρίδης
Ινώ Θεοδώρου
Μπέτυ Ευαγγελινού
Στατική μελέτη
Χρήστος Γιαννέλος
Νάσος Μαντζάνας
Γιάννης Καραγιάννης
Ηλεκτρομηχανολογική μελέτη
ΤΕΚΕΜ Α.Ε., Γιώργος Καβουλάκος
Μελέτη κατασκευής αντιγράφων
Δημήτρης Σελίμης
Μετάφραση κειμένων στα αγγλικά
Μιχάλης Ελευθερίου
Γλωσσική επιμέλεια
Ελένη Μιχαλοπούλου
ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε.
Διεύθυνση έργου
Ευάγγελος Κολοβός
Σίσσυ Βουτυρίτσα
Μανώλης Ουρανός
Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός – Επιμέλεια
Πολυξένη Αντωνίου
Επιβλέποντες
Σίσσυ Βουτυρίτσα
Γιώργος Γιανναράς
Επιβλέπων Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων
Αιμίλιος Μπεντερμάχερ-Γερούσης
Υπεύθυνος εργοταξίου κοινοπραξίας
Δημήτρης Σίδερης
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ
Κατασκευή θεματικής έκθεσης
ΤΕΤΡΑΓΚΟΝ Α.Ε, Ηλίας Παπαδόπουλος
Μεταλλικές ειδικές κατασκευές
VETA S.A.
Κατασκευή αντιγράφων
Δημήτρης Σελίμης
Συντονισμός μελετών
Δημήτρης Καλόμαλλος
Δώρα Ταράση
Μαριλένα Γιαννάκη
Αθηνά Ρηγοπούλου
Φωτογραφίες: Σάββας Σπυρίδωνος
ΕΦΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ & ΝΗΣΩΝ 